„Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli”, podszyta galicyjskim mitem, opowieść Radka Raka o narastającej latami frustracji, która w jednej chwili zamienia się w przerażający gniew.
„Wtóre słowo”, podawana z usta do ust klechda, przypowieść. Taka jak ta, którą przekazał autorowi nagrodzonej książki jego dziadek. O Jakubie Szeli, gdy młody wówczas Rak zaczytywał się w opowieściach o przygodach Robin Hooda. Na temat rabacji (rzezi) 1846 roku na terenach zachodniej Galicji napisano już wiele, pamiętamy zwłaszcza słynny poemat Brunona Jasieńskiego, czy Upiora z „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. Jednak postać samego Szeli nigdy właściwie nie została do końca zgłębiona. Mityczny chłopski przywódca, zdrajca, przerażający sadysta, prześladowany ludowy mściciel? Na zawsze zmieniła ona postrzeganie społecznych relacji, znajdującej się pod zaborami, polskiej wsi końca XIX wieku. I nabrzmiały wówczas od setek lat problem pańszczyzny, który zaborcy zręcznie wykorzystali kanalizując niechęć zniewolonych w stronę szlachty i jej niepodległościowych aspiracji.
Nagrodzona tegoroczną Nike książka Raka jest trochę jak patchwork, autor posługuje się, niejednokrotnie groteskowo, wieloma stylami literackimi, czyniąc to w doskonały, finezyjny sposób. Sama postać Szeli jest pretekstem, by wolno snuć opowieść, ukazać „legendę ludową”, bazującą na przekazach, opowieściach przekazywanych od pokoleń, historycznych, bądź tylko domniemanych dopowiedzeniach samego autora, zręcznie lawirującego pośród faktów i mitów. Szela, jako postać ludowego przywódcy, nie jest tu iskrą padającą na podatny grunt, raczej zbiegiem okoliczności, które zamknęły narastającą przez setki lat niezgodę, nienawiść i frustracje w postać niczym nie wyróżniającą się z tłumu. Przeżywającą swoje erotyczne fascynacje, życiowe rozterki, zamykaną w więzieniu, poniżaną i bitą, która nosi w sobie nie tylko wyrachowanie czy niespełnione nadzieje, także ambicje i narastającą chęć zemsty na sprawcach niedoli. Istotę raczej symboliczną i mityczną, niż predystynowaną cechami charakteru, by zostać przywódcą chłopskiej rebelii.
Książka Radka Raka nie wzięła się znikąd, stąd siła jej przekazu, wzmocniona kunsztem pisarskim autora. Pogłosy legendy Jakuba Szeli słyszymy dziś na scenach muzycznych, teatralnych, w literaturze, bowiem sam mit jest silniejszy, niż podbijające go, czasami zniekształcające, kolejne echa odczytań. Tytułowe „wężowe serce” jest bowiem opowieścią o tym, co ludzkie, ułomne, zaplecione i pogmatwane. Jak dobro i zło w nas samych.
Fot. Mikołaj Starzyński (materiały prasowe)
„Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli”, Radek Rak, wyd. Powergraph
Dodaj komentarz